Hartjesdag is een verbastering van het woord hertjesdag. Eén dag waarop het gewone volk vanaf de middeleeuwen honderden jaren lang mochten jagen op het land van de adel. En nu is hartjesdag terug in Haarlem! Zaterdag 14 september a.s. in de Schagchelstraat.
Op ‘Hertjesdag’ zochten de bewoners van Haarlem hun heil veelal in de duinen bij, onder andere Kraantje Lek. Ze rolden van de duinen af of genoten op een open plek van meegebrachte versnaperingen
Schilderij Hartjesdag (1923) van G.H. Breitner
Sommige Amsterdammers vertrokken ook naar de duinen, anderen bleven in de stad en de kroeg. Er waren op deze dag in sommige delen van Amsterdam en Haarlem ook druk bezochte kermissen en feestelijke optochten te vinden. Hartjesdag was geen christelijk feest al werd het wel omarmd door de kerk.
In de 18de en 19de eeuw had Hartjesdag het karakter van een volksfeest, en werd uitgebreid gevierd. Het was een feest van de lagere bevolkingsklasse en ging gepaard met uitbundige verkleedpartijen. Mannen en vrouwen wisselden van kleding. Dit werd oorspronkelijk gedaan uit armoede: veel mensen konden geen verkleedkleren betalen. Maar hartjesdag was ook een dag waarop mensen konden ontsnappen aan de beslommeringen van het dagelijks leven en zich konden laten gaan.
Mensen liepen in een parade van de ene naar de andere stad. Het was een lange optocht zowel per boot als te voet. De optocht ging van de Haarlemmerdijk, via Sloterdijk, waar een grote Kermis was, naar Haarlem en weer terug en de feestgangers waren daarbij volledig “uitgedoscht”.
Bronnen beschrijven dat getrouwde mensen tijdens hartjesdag regelmatig vreemd gingen.
Spotprent Hartjesdag (1895) van Johan Braakensiek
De normale standsverschillen tussen de bevolking leken op dit feest te vervagen. Vrouwen – met name dienstmeisjes, ook wel ‘witmutsen’ genoemd – werden gewaarschuwd voor ongewenste zwangerschap.
In de 20ste eeuw werd hartjesdag alleen nog in Amsterdam gevierd en kreeg het meer een invulling als buurtfeest. Het feest werd niet meer gezamenlijk in de hele stad gevierd, maar op zichzelf in onder andere de Dapperbuurt, de Kalverstraat en de Zeedijk met verschillende activiteiten.
Er werden kinderspelen georganiseerd, er werd gedanst en er werden vuurtjes gestookt.
Hartjesdag circa 1939 in Amsterdam Oost
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het feest verboden door de Duitse bezetter en daarna is het in onbruik geraakt. Eind jaren ’90 kwam het feest weer onder de aandacht in Amsterdam. Hartjesdag werd opnieuw geïntroduceerd door buurtvereniging Zeedijk en werd weer elk jaar georganiseerd als buurtfeest voor de Zeedijk. Sinds een aantal jaren is er veel interesse voor hartjesdag vanuit de regenboog community. Inmiddels is zij de grootste groep vierders van het feest.
Er is onmiskenbaar een relatie tussen Haarlem en de originele Hartjesdag en ook de relatie met het onderling verkleden tussen mannen en vrouwen en vrije moraal die aan deze festiviteit verbonden was maken dat het hernieuwd introduceren van Hartjesdag een must is voor de stad Haarlem tijdens de eerste Haarlemse Pride. Maar Hartjesdag is er niet alleen voor de regenboog community maar voor iedereen die ‘gewoon ietsje anders’ is.
De Haarlemse Schagchelstraat wil graag deze eeuwenoude traditie nieuw leven inblazen met De Haarlemse Hartjesdag op zaterdag 14 september.
Schilderij (1926) van Johan Coenraad Braakensiek
De Schagchelstraat is versierd met hartjes om iedereen bewust te maken dat ‘zijn wie je bent’ belangrijk is. In de middag lopen we met alle bezoekers van de Schagchelstraat naar het Nieuwe Kerksplein waar de Haarlemse Pride activiteiten plaatsvinden.
Kijk voor actuele informatie op: facebook.com/haarlemsehartjesdag
